کوه آتشفشانی ساوالان در طول جغرافيايي ۴۷ درجه و ۵۰ دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي ۳۸درجه و ۱۷دقيقه شمالي قرار گرفته‌است. رشته كوه سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبيل و در جهت شرقي و غربي بطول 60 كيلومتر و عرض 45 كيلو متر تا كوه قوشا داغ اهر ادامه مي يابد ، سطحي كه بوسيله آن در آذربايجان اشغال شده است حدود 6000 كيلو متر مربع مي باشد و در دامنه های خود سه شهر زیبا یعنی سراب، اردبیل و مشگین شهر و بیش از ۱۰۰۰ آبادی را جای داده است.
از نظر زمين شناسي ساوالان دو مرحله آتشفشان عمده داشته است. فعاليت قدیمی از ( ائوسن) شروع گرديده ولي آنچه که کوه سبلان را بوجود آورده در مرحله دوم (پليوسن – کوارتنر) شروع به فعاليت نموده و تا عصر بعد از آخرين يخبندان هم ادامه داشته است. گدازه هاي آتشفشان ساوالان مساحتي معادل 1200 کيلومتر مربع را اشغال نموده‌اند.
در کوه سبلان، محل هایی دیده میشود که برف دایمی و یخچال جاودانه دارند و علت آن بارندگی به نسبت زیاد و ارتفاع نقاط است. حدود برفهای دایمی سبلان از 4000 متر تا 4100 متر دامنه شمالی است که آثار یخچال قدیمی نیز در این حدود به خوبی دیده می شود.
بلندترین قله سبلان با ارتفاع 4811 متر "سلطان ساوالان" نام دارد و دومین قله آن را "حرم داغ " می گویند که‌‌‌ نوکی تیز و غیرقابل صعود دارد، قله سوم که‌‌ ارتفاع آن نسبت به سلطان ساوالان و حرم داغ کمتر است، کسری نام دارد که در زیر به توصیف هر یک می پردازیم. (تصویر گرفته شده از سمت مشکین شهر می باشد و از سمت چپ به ترتیب قلل سلطان ِ حرم داغ و کسری قرار گرفته اند).

قلل ساوالانقله سلطان: قله اصلي يا آتشفشان ساوالان که يکي از زيباترين قلل آتشفشاني ايران و جهان که به آن لقب «سلطان» داده اند بلندترين نقطه آذربايجان (۴۸۱۱ متر) و پس از دماوند، بلندترين قله ايران است.

 

قله سلطان به شكل مخروط زيبايي است و حدود پنج كيلومتر مربع مساحت دارد. دهانه آتشفشان خاموش آن در جنوب شرقي قله و در داخل اين دهانه درياچهاي با محيط بيضي شكل به اقطار 145 و 80 و عمق تقریبی 40 متر وجود دارد. آب درياچه 25 متر پايين تر از لبه هاي مخروط آتشفشاني است و در رديف درياچه هاي آتشفشاني محسوب مي شود که از لحاظ علم درياچه شناسي يا ليمونولوژي درجهان بي نظيراست.
 

آب آن به استثناي اواسط تير ماه تا اوايل شهريور در تمام فصول سال يخ بسته و منجمد است و درجه حرارت آن از درجه حرارت محيط تبعيت مي كند و آب ان تنها از طريق ريزش برف و ذوب آن تامين مي شود. آب آن آبی مايل به سبز و زلال كه از نظر شيميائي جز آبهاي سولفاته كلسيك و سديك بسيار سبك و غني از سيليس است. مشهوراست که قبر زرتشت پيامبردرکناراين درياچه وزيريکي ازتخته سنگ ها قرار دارد.

سنگ معروف محراب داشی (سنگ محراب) در قسمت شمالی قله سلطان و در مسیر جبهه ی اصلی یعنی شمال شرقی واقع است که در کتاب معجم البلدان به قبور حضرت حامد (گائوماته زرتشت) و حضرت هود پیامبر(سپیتمه جمشید) در زیر این سنگ اشاره شده است. گویند سنگ محراب محل عبادت زرتشت بوده است .


قله حرم داغ: دومین ناحیه مرتفع ساوالان بعد از سلطان، ستيغ بزرگي است که به نام حرم داغ یا سبلان کوچک شناخته می شود.

حرم داغ شامل سه قله می باشد ، بلندترین آن حرم 1 با ارتفاع 4587 متر و دیگر قلل آن از سمت حرم 1 به ترتیب حرم 2 و حرم 3 نامیده می شوند. و به جز حرم 3 دو حرم دیگر غیر قابل صعود می باشد.

قله کسری: سومین قله مرتفع ساوالان کسری یا آقام داغ با ارتفاع 4577 متر می باشد.


قارتال

در جبهه غربي قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگي به شکل عقاب به نام قارتال (در ترکي آذربايجاني به معني عقاب) قراردارد که در طول زمان به نماد سبلان تبديل شده‌است.اين قطعه سنگ به شکل عقابي است که نشسته و سر را به جانب شرق چرخانده است.


قداست ساوالان

مي‌گويند يکي از نشانه‌هاي تقدس ساوالان سوگند به آن است، نام ساوالان هنوز يکي از مهمترين سوگندهاي ساکنان اطراف کوه و عشاير کوچنده شاهسون به شمار مي‌آيد. سوگند را به عنوان «سولطان ساوالان» ياد مي‌کنند چرا که کوه بدين نام شناخته مي‌شود . اهالي باور دارند که وقتي نام ساوالان برده مي‌شود به ويژه وقتي به آن سوگند ياد مي‌کنند، مار از شکارش دست مي‌کشد.
افسانه ها و حکایتها
مي‌گويند در ستيغ حرم، زيارتگاهي است و در آن چراغي هست که هميشه روشن است. اما براي اين که چراغ را ببيني بايد دلي پاک داشته باشي.

حکایت کنند که ساوالان محل پيكار قهرماناني همچون بابك با تهاجمات عباسيان بوده و بنا به قولي، اسب بابك بعد از دستگيري بابك خود را به يكي از آبگيرهاي سبلان انداخته و خودش را غرق كرده، به همين سبب چند آبگير به نام "آت گولي" در سبلان وجود دارد.

مي‌گويند در جناغ حرم سنگ ‌نبشته‌اي از دوره بابک وجود دارد که روي آن نوشته ‌است: «به اندازه شن‌ها و سنگ‌هاي ساوالان در اين جا از سپاهيان خليفه کشتيم».
برگرفته از : وبلاگ "ساوالان"
فرستنده : خیبر باردل